Door een explosie aan medische tests, screenings en zelfdiagnoses dreigt Nederland af te glijden naar een samenleving waarin niemand nog écht gezond is. Daarvoor waarschuwt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in een scherp rapport dat vandaag verschijnt. Volgens de raad wordt het groeiende aanbod aan diagnostiek steeds vaker gedreven door commerciële belangen en sociale media, en gaat het gepaard met forse psychische, medische én financiële nevenschade.

De technologische vooruitgang in de zorg heeft gezorgd voor een breed scala aan tests: van total body scans tot zelftesten voor stresshormonen. Hoewel deze ontwikkelingen soms levensreddend zijn, ziet de RVS ook een schaduwzijde. “Hoe meer we testen, hoe meer we vinden,” stelt voorzitter Jet Bussemaker. “Niemand is 100 procent gezond. Op een scan is altijd wel iets afwijkends te ontdekken. Als we zo doorgaan, staan we straks allemaal als ziek of bijna ziek geregistreerd.”

Vals alarm en stress

Het rapport maakt duidelijk dat overdiagnostiek niet zonder gevolgen is. Zo is meer dan 70 procent van de verwijzingen na borstkankerscreening een vals alarm, met alle bijbehorende stress en onzekerheid. Slechts een fractie van het wetenschappelijke onderzoek besteedt aandacht aan dit soort negatieve effecten van screening: slechts 10 procent, tegenover 90 procent gericht op mogelijke voordelen.

Kritische vragen nodig

De RVS roept op tot een maatschappelijk debat over de vraag wanneer diagnostiek zinvol is – en wanneer niet. Bussemaker: “Het is goed dat we ziektes vroeg kunnen opsporen, maar het moet hand in hand gaan met preventie en het voorkomen van onnodige angst en zorggebruik. Waarom starten we een bevolkingsonderzoek naar longkanker, maar doen we relatief weinig om te voorkomen dat mensen gaan roken?”

De markt en de maakbare mens

Commerciële partijen spelen een steeds grotere rol in de popularisering van zelftests, waarbij influencers worden ingezet om diagnostiek aan te prijzen als lifestyleproduct. Volgens de raad voedt dat een illusie van maakbaarheid: een samenleving waarin technologie bepaalt wat ‘normaal’ is, en waar ieder ongemak als ziekte wordt bestempeld.

Oproep tot balans

De RVS benadrukt dat het rapport geen aanval is op artsen of patiënten. “Het gaat om bewustwording,” aldus Bussemaker. “Diagnostiek kan levens redden, maar het kan ook zorgen, kosten en schade veroorzaken. De kunst is om daar de juiste balans in te vinden.” (NOS)