Toen wetenschapper Michael Zemp naar de Sarenne-gletsjer keek, dacht hij even dat hij het verkeerde satellietplaatje voor zich had. "De gletsjer was letterlijk weg." De ijskap in de Franse Alpen, lange tijd een populair zomers skigebied, staat nu op de groeiende lijst van verdwenen gletsjers. De Sarenne is een extreem voorbeeld van een brede trend. Sinds het jaar 2000 is 39 procent van de ijsmassa in de Alpen gesmolten. En dat is bovenop de smelt van de eeuw daarvoor. Wereldwijd is circa 5 procent verdwenen van het ijs in gletsjers buiten de ijskappen van Groenland en Antarctica. Dit blijkt uit het meest complete onderzoek naar gletsjers tot dusver, woensdag gepubliceerd in het wetenschappelijke vakblad Nature.

Lokaal gevaarlijk

Onder leiding van Zemp verzamelden wetenschappers gegevens uit de hele wereld. Naast de metingen die onderzoekers deden op de gletsjers, ging het ook om diverse soorten metingen met satellieten. Het krimpen en verdwijnen van gletsjers heeft diverse gevolgen, zegt Zemp, hoogleraar aan de Universiteit van Zürich en directeur van de wereldwijde monitoringsdienst voor gletsjers World Glacier Monitoring Service. "Het beïnvloedt de beschikbaarheid van zoet water, kan lokaal leiden tot gevaarlijke situaties en veroorzaakt zeespiegelstijging." Na het uitzetten van water door opwarming levert smeltwater van gletsjers de voornaamste bijdrage aan de zeespiegelstijging tot dusver. Als alle gletsjers smelten leidt dit tot een wereldwijde zeespiegelstijging van circa 32 centimeter.

Steeds sneller

Bovenal illustreren smeltende gletsjers volgens Zemp hoe de aarde opwarmt. En die smelt gaat steeds sneller. De afgelopen elf jaar ging een derde meer ijs verloren dan dezelfde periode ervoor. Dit is zeker niet de eerste schatting van de afname van gletsjers. "Maar die hadden allemaal hun eigen problemen," zegt Bert Wouters, poolonderzoeker aan de TU Delft. Het onderzoek begon met metingen direct op de gletsjers. Alleen gebeurde dat maar bij 50 tot 100 makkelijk toegankelijke gletsjers. "Er zijn ongeveer 275.000 gletsjers wereldwijd." Omdat de toegankelijke gletsjers sneller dan gemiddeld smelten, gaf dit onderzoek een te pessimistisch beeld. Daarna ontdekten wetenschappers hoe ze satellietmetingen konden gebruiken. Ze maken bijvoorbeeld driedimensionale plaatjes van gletsjers. Daarvoor werden ze gefotografeerd vanuit twee hoeken. Radarsatellieten werden gebruikt om de hoogte van gletsjers in de gaten te houden.

Zwaartekracht meten

Wouters werkt vooral met satellieten die meten hoe sterk de zwaartekracht lokaal werkt. Meer ijs leidt namelijk tot een sterkere werking van de zwaartekracht. Op die manier kun je zien hoeveel ijsmassa er aanwezig is. Als een gletsjer (deels) smelt, neemt de zwaartekracht in de bergen wat af. En in zee, waar het smeltwater heen gaat, neemt die juist toe. "Dit is de eerste schatting die is gebaseerd op alle gegevens die we hebben", zegt Wouters, die zelf ook meewerkte aan het onderzoek. Voor elke regio werden de gegevens gebruikt die daar de beste inschatting gaven. (NOS)