Het Hof van Justitie op Curaçao heeft een streep gezet door het jarenlang gangbare detentiebeleid rond migranten. Daarbij werden migranten die illegaal het eiland binnenkwamen standaard in vreemdelingenbewaring geplaatst. In een opmerkelijk vonnis oordeelt het Hof dat detentie niet automatisch mag volgen uit illegale binnenkomst en dat de overheid verplicht is per geval te onderzoeken of lichtere maatregelen, zoals een meldplicht, mogelijk zijn. Volgens mensenrechtenorganisaties is dit een juridische doorbraak en een bevestiging dat ook aan de buitengrenzen van het Koninkrijk mensenrechten moeten worden gewaarborgd.

Twee Venezolanen

De zaak ging over twee Venezolaanse mannen die eind december 2023 per boot aankwamen op Curaçao en direct werden opgesloten in de barakken bij de SDKK-gevangenis in Willemstad. De minister van Justitie rechtvaardigde dat enkel op basis van hun illegale binnenkomst, zonder te kijken naar hun persoonlijke situatie of alternatieve vormen van toezicht. Daarmee handelde de overheid in strijd met internationale verdragen en haar eigen beleidsregels, oordeelt het Hof.

Volgens het Hof staat in de beleidsregels dat mensen pas in bewaring mogen worden genomen als minder ingrijpende maatregelen onvoldoende blijken. Dat moet per individu worden beoordeeld. Het automatisch detineren van alle migranten die illegaal aankomen, is daarmee in strijd met fundamentele rechtsbeginselen. Het Hof noemt dit expliciet onrechtmatig.

De uitspraak volgt op jarenlange kritiek van mensenrechtenorganisaties. Amnesty International publiceerde al in 2018 en 2021 rapporten waarin het detentiebeleid van Curaçao werd bekritiseerd. Volgens die rapporten werden ongedocumenteerde Venezolanen stelselmatig opgesloten zonder dat hun situatie individueel werd beoordeeld of dat zij toegang kregen tot een asielprocedure. Amnesty noemde de omstandigheden waaronder zij werden vastgehouden onmenselijk.

Geen aanmeldcentrum

De zaak tegen de overheid werd aangespannen door Human Rights Defense Curaçao (HRDC), met ondersteuning van advocaat Alicia Blonk. Volgens Blonk bestaan er duidelijke alternatieven voor detentie. "Als iemand met een boot aankomt, kan een eerste nacht in vreemdelingendetentie nodig zijn voor identificatie. Maar daarna moet worden gekeken of diegene elders terechtkan, bijvoorbeeld bij familie. Een meldplicht zou dan voldoende zijn", aldus Blonk.

Het probleem zit volgens haar in het ontbreken van een onafhankelijk aanmeldcentrum, zoals Ter Apel in Nederland. Omdat Curaçao zo'n voorziening niet heeft, valt de overheid standaard terug op de barakken bij de gevangenis. Daar worden migranten onder vrijwel dezelfde omstandigheden vastgehouden als strafrechtelijk veroordeelden, ook al zijn ze dat formeel niet.

De uitspraak van het Hof is ook opvallend, omdat rechters op Curaçao zich tot nu toe meestal volgzaam opstelden tegen opzichte van het detentiebeleid van de overheid. Tot eind 2023 accepteerden rechters doorgaans de argumentatie van de minister, zolang de uitzettingsprocedure voortvarend werd ingezet. Internationale mensenrechtenverdragen werden wel genoemd, maar hadden zelden doorslaggevende invloed op de uitkomst.

Directe gevolgen

De uitspraak heeft directe gevolgen voor het vreemdelingenbeleid van Curaçao. De overheid zal nu per zaak moeten aantonen waarom detentie noodzakelijk is en waarom lichtere alternatieven niet volstaan. Dat vergt extra inspanning, capaciteit en coördinatie, zeker in een politiek gevoelig dossier als migratie.

Voorvechters van mensenrechten zien het vonnis als een signaal aan de Curaçaose overheid en aan rechters dat de fundamentele rechten van migranten serieus moeten worden genomen, ook op een eiland dat functioneert als buitengrens van het Koninkrijk der Nederlanden. (NOS)